Nektaria Karantzi, Nectar for the Ear
Historically, music and religion have been deeply intertwined. In many cultures, religion has produced not only much ugliness but also a great deal of beauty, including music with a variety of sounds and characteristics, mainly vocal. In Greece, this is evident, and you can hear the influence of Orthodox church singing in folk music and modern styles. Many Greek singers grew up in the Orthodox church tradition, studied Byzantine singing, and thus learned the nuances of intoning melodies. The 'modal' way of singing (singing in modes, or Greek scales) is deeply ingrained in Greek culture. Singer Nektaria Karantzi has delved deeply into Byzantine singing, learning from the greats in this field. She became a psaltria and is renowned both in and outside of Greece.
Greece has an almost countless number of talented female singers. They often sound delightful, with high or lower voices, and they know how to touch our Greek musical sensibilities. For instance, my father painted most beautifully while listening to the songs of Charis Alexiou. I sometimes spontaneously develop platonic love feelings for singers with somewhat angelic voices. This first happened with Eleftheria Arvanitaki, thirty-five years ago, when she was still at the beginning of her career. I found her voice to have a goosebump-inducing timbre. Later, others came along, including Nektaria Karantzi, Areti Ketime, and more recently Maria Anamaterou. The commonality among these three is not only their light, pure, goosebump-inducing timbre but also their fabulous mastery of singing in modes, fulfilling the very nuanced musical 'modal laws.' They sing meanderingly as if it's nothing, as if it costs them no effort. They are masterful in the execution of rich vocal melodies, which brings great depth. This is not to say that other singers are inferior, but I hear fewer tonal subtleties besides the 'pleasant voice.' In this aspect, the limitation does not reveal the master.
Agios Porfyrios
Nektaria Karantzi says in an interview: "There is one important similarity between religion and music, namely that the path of both requires sacred dedication." This dedication emerged early in the young Nektaria, and she says: "To my blessing, I met Agios Porfyrios of Kafsokalyvitis as a child, a contemporary saint, and grew up with him. He encouraged me to start singing psalms and studying Byzantine music."
The dream of Agios Porfyrios was to establish a women's hermitage and a choir of women and girls who could perform the Orthodox liturgies. This is quite remarkable because, according to the holy canons, women were not allowed to be members of religious singing associations, and there was a prohibition on the presence of women behind the psaltis' lectern. However, Nektaria Karantzi studied intensively and had the opportunity to meet many priests and high-ranking Orthodox church leaders who gladly accepted her presence behind the lectern due to her great and empathetic singing quality. The same applied to many psaltes (lead singers) who made room for her with the same 'good-natured generosity.' She decided to establish a women's association and thus became the driving force behind 'Women in Byzantine Music' (womeninbyzantinemusic.com).
Nektaria Karantzi gives lessons and workshops in various places, including the music school of the now elderly Chronis Aidonidis, who is famous for his pure interpretations of traditional songs. She also teaches at the Agios Athanasios Polydrosou Conservatory in Athens, the Piraeus Conservatory, and the Scuola Romana di Musica in Rome. She trains many women to become psaltria, and the number of applications has grown so large that she had to introduce a student cap. She wishes there were more days in a week so that everyone could be admitted. Members remain welcome for weekly rehearsals in her Byzantine choir, the Panhellenic Association of Psaltria.
Orthodoxy
Nektaria Karantzi has strict views. She is not fond of fashionable singers with a 'religious tone,' who, according to her, do not sing 'correctly,' have not acquired the proper knowledge of music, and therefore do not have the quality to represent what they claim to. According to her, they are merely out to gain fame and collect likes on social media. She doesn't specify which singers she means, so it's unclear, but I don't think she means the excellent psaltis Nikodimos Kavarnos, who is very popular with thousands of followers and amasses likes. Probably not, because Kavarnos is a priest. According to Nektaria, the average listener, unfortunately, cannot distinguish between the real and the fashionable: "Listeners who listen to religiously tinted music usually do so out of religious conviction, and that is precisely what the so-called 'experts' try to exploit by, for example, putting Christ, the Virgin Mary, or some saint on the album cover. It's really a shame that we in this country don't see this difference and that our ears are not trained to distinguish the true from the false. A trained conscientious ear recognizes hypocrisy." Nektaria Karantzi believes that Byzantine singing is 'a gift that transcends human ability, which you can only master by not adapting it to your own passions and weaknesses, but by following with ascetic reverence the rules and mystical paths that this gift imposes on you. If your path is not ascetic, the training, according to her, has no meaning and no result.' The singer 'must not just be an experiential artist, as most unfortunately are in Greece now. They should study music and learn to play at least one instrument.'
Well, those singers can take it or leave it... This is undoubtedly 'true' from her singing expertise and fully in line with Orthodoxy, but it is also her own inner attitude, which, in my opinion, does not have to apply to every singer. Another inner attitude can also lead to excellence. If a singer sings from the heart, purely to realize themselves in full expression, then I don't see a problem if the notes don't completely adhere to the rules. There can also be a deeply felt experience of 'the higher.' In my view, deep emotion does not necessarily stem from rules or 'how it should be.' I find the Orthodox church singing approach rigid and expressionless, sometimes even cold. Fortunately, this is not the case in Karantzi's sensitive voice, which is certainly also due to her charisma. Nektaria Karantzi's advice to young women who want to sing religious music is: "Close your ears to the popular siren songs and do not fear the difficulties and loneliness of the path you choose with all your heart." The first seems unnecessary to me, but the second certainly does!
Folk and Modern
Through her intensive collaboration with the elderly Chronis Aidonidis, Nektaria Karantzi has also begun singing many traditional folk songs. Starting in 2012, she and pianist and composer Vassilis Tsabropoulos launched a project in which 'West and East were connected.' This was released on CD by ECM Records (a record label founded by Manfred Eicher in 1969, praised for the quiet, clear quality of the recordings). Their deep joint intention was to connect two different and sometimes seemingly incompatible musical worlds. This music can be found along with her Byzantine chants and traditional folk songs in the accompanying, extensive playlist, perhaps the most serene playlist to date in this music section. Ultimately, the circle is complete: with this women's choir, Nektaria Karantzi recently performed in the place where it all began for her, in Milesi, in the large church of the women's hermitage founded by Agios Porfyrios, named the Holy Hermitage of Saint Porfyrios of the Transfiguration of the Savior (Ιερόν Γυναικείον Ησυχαστήριον Αγίου Πορφυρίου Μεταμορφώσεως του Σωτήρος). I truly find him a wonderful saint! He was essentially a promoter of the feminization of singing behind the psaltis' lectern! And how wonderful that he was rewarded by having his name immortalized in this women's hermitage. Should I ever visit and be allowed to enter as a man, he will get a big kiss on his icon from me!
+
Νεκταρία Καραντζή - Νέκταρ για το αυτί
Ιστορικά, η μουσική και η θρησκεία είναι στενά συνδεδεμένες. Σε πολλές κουλτούρες, η θρησκεία έχει δημιουργήσει όχι μόνο πολύ ασχήμια αλλά και πολύ ομορφιά, συμπεριλαμβανομένης της μουσικής με ποικιλία ήχων και χαρακτηριστικών, κυρίως φωνητικών. Στην Ελλάδα, αυτό είναι προφανές, και μπορείς να ακούσεις την επιρροή της ορθόδοξης εκκλησιαστικής ψαλμωδίας στη λαϊκή μουσική και σε σύγχρονες μορφές. Πολλοί Έλληνες τραγουδιστές μεγάλωσαν στην ορθόδοξη εκκλησιαστική παράδοση, μελέτησαν βυζαντινή ψαλμωδία, και έτσι έμαθαν τις λεπτότητες της εκφοράς των μελωδιών. Η 'τροπική' μορφή τραγουδιού (το τραγούδι σε τρόπους, ή ελληνικές κλίμακες) είναι βαθιά ριζωμένη στον ελληνικό πολιτισμό. Η τραγουδίστρια Νεκταρία Καραντζή έχει εμβαθύνει βαθιά στη βυζαντινή ψαλμωδία, μαθαίνοντας από τους μεγάλους του χώρου. Έγινε ψάλτρια και είναι γνωστή τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.
Η Ελλάδα έχει έναν σχεδόν αμέτρητο αριθμό καλών τραγουδιστριών. Συχνά ακούγονται ευχάριστα, με ψηλή ή χαμηλότερη φωνή, και ξέρουν πώς να αγγίξουν τις μουσικές μας ευαισθησίες. Για παράδειγμα, ο πατέρας μου ζωγράφιζε πιο όμορφα ενώ άκουγε τα τραγούδια της Χάρις Αλεξίου. Εγώ μερικές φορές αναπτύσσω αυθόρμητα πλατωνικά αισθήματα αγάπης για τραγουδίστριες με κάπως αγγελικές φωνές. Αυτό το έπαθα για πρώτη φορά με την Ελευθερία Αρβανιτάκη, πριν από τριάντα πέντε χρόνια, όταν ήταν ακόμη στην αρχή της καριέρας της. Βρήκα τότε τη φωνή της να έχει ένα χρωματισμό που προκαλεί ανατριχίλες. Αργότερα προστέθηκαν και άλλες, όπως η Νεκταρία Καραντζή, η Αρετή Κετιμέ, και πιο πρόσφατα η Μαρία Αναματερού. Το κοινό σημείο αυτών των τριών δεν είναι μόνο ο ελαφρύς, καθαρός χρωματισμός που προκαλεί ανατριχίλες, αλλά και η φανταστική τους ικανότητα να τραγουδούν σε τρόπους, πραγματοποιώντας τους πολύπλοκους μουσικούς ‘νόμους των τρόπων.’ Τραγουδούν περιδιαβαίνοντας σαν να μην είναι τίποτα, σαν να μην τους κοστίζει κόπο. Είναι έτσι λεγόμενοι δάσκαλοι στην εκτέλεση πλούσιων φωνητικών μελωδιών, κάτι που φέρνει μεγάλη βάθος. Αυτό δεν σημαίνει κάτι εις βάρος των άλλων τραγουδιστριών, στις οποίες, πέρα από την ‘ευχάριστη φωνή,’ ακούω λιγότερες τονικές λεπτότητες. Σε αυτό το σημείο, η περιοριστικότητα δεν δείχνει τον δάσκαλο.
Άγιος Πορφύριος
Η Νεκταρία Καραντζή λέει σε μια συνέντευξη: «Υπάρχει μια σημαντική ομοιότητα μεταξύ της θρησκείας και της μουσικής, δηλαδή ότι και οι δύο απαιτούν μια ιερή αφοσίωση.» Αυτή η αφοσίωση εμφανίστηκε νωρίς στη νεαρή Νεκταρία, και λέει για αυτό: «Προς ευλογία μου, γνώρισα τον Άγιο Πορφύριο τον Καυσοκαλυβίτη ως παιδί, έναν σύγχρονο άγιο, και μεγάλωσα μαζί του. Με ενθάρρυνε να αρχίσω να ψάλλω ψαλμούς και να μελετώ βυζαντινή μουσική.» Το όνειρο του Αγίου Πορφυρίου ήταν να ιδρύσει ένα γυναικείο ησυχαστήριο και μια χορωδία γυναικών και κοριτσιών που θα μπορούσαν να εκτελούν τις ορθόδοξες λειτουργίες. Αυτό είναι αρκετά αξιοσημείωτο, διότι σύμφωνα με τους ιερούς κανόνες, οι γυναίκες δεν επιτρεπόταν να είναι μέλη θρησκευτικών χορωδιών και υπήρχε απαγόρευση για την παρουσία των γυναικών πίσω από το αναλόγιο του ψάλτη. Ωστόσο, η Νεκταρία Καραντζή μελέτησε εντατικά και είχε την ευκαιρία να συναντήσει πολλούς ιερείς και υψηλόβαθμους ηγέτες της ορθόδοξης εκκλησίας, οι οποίοι με χαρά αποδέχτηκαν την παρουσία της πίσω από το αναλόγιο λόγω της μεγάλης και ενσυναίσθητης φωνητικής της ποιότητας. Το ίδιο ίσχυε για πολλούς ψάλτες που έκαναν χώρο για αυτήν με την ίδια ‘καλοπροαίρετη γενναιοδωρία.’ Αποφάσισε να ιδρύσει έναν γυναικείο σύλλογο και έτσι έγινε η κινητήρια δύναμη πίσω από τις ‘Γυναίκες στη Βυζαντινή Μουσική’ (womeninbyzantinemusic.com). Η Νεκταρία Καραντζή δίνει μαθήματα και εργαστήρια σε διάφορα μέρη, συμπεριλαμβανομένης της μουσικής σχολής του πλέον ηλικιωμένου Χρόνη Αηδονίδη, που είναι διάσημος για τις καθαρές ερμηνείες του παραδοσιακού τραγουδιού. Επίσης διδάσκει στο Ωδείο Άγιου Αθανασίου Πολυδρόσου στην Αθήνα, στο Ωδείο Πειραιά και στη Σχολή Ρωμαϊκής Μουσικής στη Ρώμη. Εκπαιδεύει πολλές γυναίκες να γίνουν ψάλτριες, και ο αριθμός των αιτήσεων έχει αυξηθεί τόσο πολύ που έπρεπε να εισαγάγει όριο μαθητών. Επιθυμεί να υπήρχαν περισσότερες μέρες στην εβδομάδα για να μπορούσαν όλοι να γίνουν δεκτοί. Τα μέλη παραμένουν ευπρόσδεκτα στις εβδομαδιαίες πρόβες στη βυζαντινή της χορωδία, την Πανελλήνια Ένωση Ψαλτριών.
Ορθοδοξία
Η Νεκταρία Καραντζή έχει αυστηρές απόψεις. Δεν της αρέσουν οι μοντέρνοι τραγουδιστές με έναν ‘θρησκευτικό τόνο,’ οι οποίοι, κατά την άποψή της, δεν τραγουδούν ‘σωστά,’ δεν έχουν αποκτήσει τη σωστή γνώση της μουσικής, και επομένως δεν έχουν την ποιότητα να αντιπροσωπεύουν αυτό που ισχυρίζονται. Σύμφωνα με την άποψή της, επιδιώκουν μόνο να αποκτήσουν φήμη και να συλλέξουν likes στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δεν διευκρινίζει ποιοι τραγουδιστές εννοεί, επομένως δεν είναι σαφές, αλλά δεν νομίζω ότι εννοεί τον εξαιρετικό ψάλτη Νικόδημο Καβαρνό, ο οποίος είναι πολύ δημοφιλής με χιλιάδες ακολούθους και συσσωρεύει likes. Πιθανώς όχι, διότι ο Καβαρνός είναι ιερέας. Σύμφωνα με τη Νεκταρία, ο μέσος ακροατής, δυστυχώς, δεν μπορεί να διακρίνει το πραγματικό από το μόδα: «Οι ακροατές που ακούν μουσική με θρησκευτική χροιά το κάνουν συνήθως από θρησκευτική πεποίθηση, και αυτό είναι ακριβώς που οι λεγόμενοι ‘ειδικοί’ προσπαθούν να εκμεταλλευτούν, για παράδειγμα, βάζοντας τον Χριστό, την Παναγία ή κάποιον άγιο στο εξώφυλλο του άλμπουμ. Είναι πραγματικά κρίμα που στη χώρα μας δεν βλέπουμε αυτή τη διαφορά και ότι τα αυτιά μας δεν εκπαιδεύονται να διακρίνουν το αληθινό από το ψεύτικο. Ένα εκπαιδευμένο συνειδητό αυτί αναγνωρίζει την υποκρισία.» Η Νεκταρία Καραντζή πιστεύει ότι η βυζαντινή ψαλμωδία είναι ‘ένα δώρο που υπερβαίνει την ανθρώπινη ικανότητα, το οποίο μπορείς να κυριαρχήσεις μόνο αν δεν το προσαρμόσεις στα δικά σου πάθη και αδυναμίες, αλλά ακολουθώντας με ασκητική ευλάβεια τους κανόνες και τα μυστικά μονοπάτια που αυτό το δώρο σου επιβάλλει. Αν η πορεία σου δεν είναι ασκητική, η εκπαίδευση, κατά την άποψή της, δεν έχει νόημα και αποτέλεσμα.’ Ο τραγουδιστής ‘δεν πρέπει να είναι απλώς ένας καλλιτέχνης της εμπειρίας, όπως οι περισσότεροι, δυστυχώς, είναι στην Ελλάδα τώρα. Θα πρέπει να μελετήσουν μουσική και να μάθουν να παίζουν τουλάχιστον ένα όργανο.’
Λοιπόν, αυτοί οι τραγουδιστές μπορούν να το δεχτούν ή να το αφήσουν... Αυτό είναι αναμφισβήτητα ‘αλήθεια’ από την άποψη της εξειδίκευσής της στο τραγούδι και πλήρως σύμφωνο με την ορθοδοξία, αλλά είναι επίσης η δική της εσωτερική στάση, που, κατά τη γνώμη μου, δεν χρειάζεται να ισχύει για κάθε τραγουδιστή. Μια άλλη εσωτερική στάση μπορεί επίσης να οδηγήσει στην αριστεία. Αν ένας τραγουδιστής τραγουδά από την καρδιά, καθαρά για να πραγματοποιήσει πλήρως τον εαυτό του στην έκφραση, τότε δεν βλέπω πρόβλημα αν οι νότες δεν είναι απόλυτα σύμφωνα με τους κανόνες. Μπορεί επίσης να υπάρξει μια βαθιά αίσθηση του ‘υψηλότερου.’ Κατά τη γνώμη μου, η βαθιά συγκίνηση δεν προέρχεται από τους κανόνες ή το ‘όπως πρέπει.’ Βρίσκω την προσέγγιση της ορθόδοξης ψαλμωδίας σκληρή και χωρίς έκφραση, μερικές φορές ακόμη και ψυχρή. Ευτυχώς, αυτό δεν ισχύει για τη ευαίσθητη φωνή της Καραντζή, κάτι που οφείλεται επίσης στη γοητεία της. Η συμβουλή της Νεκταρίας Καραντζή προς τις νέες γυναίκες που θέλουν να τραγουδήσουν θρησκευτικά τραγούδια είναι: «Κλείστε τα αυτιά σας στα δημοφιλή τραγούδια των σειρήνων και μην φοβάστε τις δυσκολίες και τη μοναξιά του δρόμου που επιλέγετε με όλη σας την καρδιά.» Το πρώτο δεν μου φαίνεται απαραίτητο, το δεύτερο όμως σίγουρα!
Παραδοσιακό και σύγχρονο
Μέσω της εντατικής συνεργασίας της με τον ηλικιωμένο Χρόνη Αηδονίδη, η Νεκταρία Καραντζή άρχισε επίσης να τραγουδά πολλά παραδοσιακά λαϊκά τραγούδια. Από το 2012 ξεκίνησε με τον πιανίστα και συνθέτη Βασίλη Τσαμπρόπουλο ένα έργο όπου ‘Δύση και Ανατολή ενώθηκαν.’ Αυτό εκδόθηκε σε CD από την ECM Records (μια δισκογραφική εταιρεία που ιδρύθηκε από τον Manfred Eicher το 1969, διάσημη για την ήσυχη, καθαρή ποιότητα των ηχογραφήσεων της). Η βαθιά τους πρόθεση ήταν να συνδέσουν δύο διαφορετικούς και μερικές φορές ασυμβίβαστους μουσικούς κόσμους. Αυτή η μουσική, μαζί με τις βυζαντινές ψαλμωδίες της και τα παραδοσιακά λαϊκά τραγούδια, μπορούν να βρεθούν στη συνοδευτική, εκτενή λίστα αναπαραγωγής, ίσως η πιο ήρεμη λίστα αναπαραγωγής μέχρι στιγμής σε αυτή τη μουσική στήλη.
Oο κύκλος ολοκληρώνεται: με αυτή τη γυναικεία χορωδία, η Νεκταρία Καραντζή εμφανίστηκε πρόσφατα στο μέρος όπου ξεκίνησαν όλα για αυτήν, στη Μιλέσι, στη μεγάλη εκκλησία του γυναικείου ησυχαστηρίου που ίδρυσε ο Άγιος Πορφύριος με το όνομα Ιερόν Γυναικείον Ησυχαστήριον Αγίου Πορφυρίου Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Αυτός είναι πραγματικά ένας ωραίος άγιος! Ήταν ουσιαστικά προωθητής του εκθηλυσμού της ψαλτικής πίσω από το αναλόγιο! Και πόσο όμορφο είναι που ανταμείφθηκε με το όνομα του να είναι τώρα αιωνίως συνδεδεμένο με αυτό το γυναικείο ησυχαστήριο. Αν ποτέ βρεθώ εκεί και μου επιτραπεί ως άνδρας να το εισέλθω, θα του δώσω ένα μεγάλο φιλί στην εικόνα του!